Ο Ύπατος της Σμύρνης

Δεν έχω διαβάσει το βιβλίο ακόμα της κας Μαραγκοζάκη, "ο Ύπατος της Σμύρνης" και θεωρώ εν γένει αντικειμενικές της κριτικές του ΒΗΜΑΤΟΣ. Απλά έχοντας κάποια επαφή με το αντικείμενο ήθελα να σχολιάσω την προσπάθεια που δείχνει η κριτική ότι κάνει το βιβλίο στο να αποδοθεί μια άλλη πτυχή της προσωπικότητας του Στεργιάδη, του Αρμοστή της Σμύρνης:

"Αντί για το υποχείριο των Τούρκων, τον ολιγόπιστο Ελληνα και τον ανερυθρίαστο προδότη, θα έχουμε έναν ευέλικτο και ιδιαίτερα διορατικό ηγέτη που θα επιζητήσει όχι μια ελληνική και ελληνοπρεπή αλλά μια πολυκεντρική και μικρασιατική Σμύρνη (με Ελληνες, Τούρκους, Αρμένηδες, Εβραίους και Ευρωπαίους) ερχόμενος σε ανοιχτή σύγκρουση με την Εκκλησία και τους πολιτικούς, οι οποίοι θα παίξουν το χαρτί της πατριδολατρίας."

Πολύ πιθανόν ο Στεργιάδης να είχε δει ότι σε βάθος χρόνου δεν θα μπορούσε να σταθεί η Ελληνική διοίκηση αν δεν διατηρούσε τον κοσμοπολιτισμό της Σμύρνης και αν έτσι δεν κράταγε με το μέρος των Ελλήνων την κοινή γνώμη των Συμμάχων και την υποστήριξη των Λεβαντίνων και κατά συνέπεια και των κυβερνήσεων που είχαν υπηκόους, που ζούσαν και δρούσαν εμπορικά στην περιοχή. Φυσικό είναι μια τέτοια τακτική να συναντήσει την αντίδραση των εθνικοφρόνων κύκλων, που έβλεπαν την Αρμοστεία της Ιωνίας όχι σαν μια διοίκηση προσωρινή (δεν είχε γίνει οριστική προσάρτηση της Ιωνίας), που τελούσε υπό την αίρεση των Μεγάλων Δυνάμεων (ας μην ξεχνάμε ότι ο Στεργιάδης ήταν παράλληλα και αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων, τις οποίες και ιδίως την Αγγλία, δεν έπαυε κατά καιρούς να συμβουλεύεται για τις ενέργειές του) αλλά σαν απελευθερωτή που τους ενέτασσε στην μητέρα Πατρίδα.

Αντιγράφω από το λήμμα της Wikipedia για τον Στεργιάδη, ο οποίος είχε αδρανοποιήσει και ακυρώσει με τις ενέργειές του το εγχείρημα της οργάνωσης της "Μικρασιατικής Άμυνας", εγχείρημα που και ο Βενιζέλος στήριζε:

"Πρότεινε (ο Στεργιάδης), τον Ιούλιο του 1922, τη δημιουργία αυτόνομου Μικρασιατικού κράτους υπό την ψιλή επικυριαρχία του Σουλτάνου. Με κέντρο τη Σμύρνη θα είχε δική της διόικηση και αστυνομία σχηματισμένα από ντόπια στοιχεία. Ο χαρακτήρας του κράτους θα ήταν αποκλειστικά μικρασιατικός-πολυφυλετικός. Το εγχώριο μουσουλμανικό μικρασιατικό στοιχείο θα είχε ισότιμη συμμετοχή στο μέλλον στη διοίκησή του. Το μειονέκτημα της πρότασης Στεργιάδη ήταν η στρατιωτική κάλυψή του από 50.000 άνδρες του Ελληνικού στρατού αλλά και Έλληνες στρατολογημένους από την περιοχή. Διέφερε από την πρόταση των Αμυνιτών στο ό,τι θα συνιστούσε δημιούργημα των μεγάλων Δυνάμεων κι όχι μιας πολιτικής φατρίας".

Η προσωπικότητα του Αρμοστή ήταν όντως αμφιλεγόμενη. Κάλλιστα μπορεί να έβλεπε πολιτικά το εφικτό περισσότερο από το επιθυμητό. Μπορεί ίσως όμως να υπηρετούσε Συμμάχους περισσότερο από την Ελλάδα.
Προσωπικά θεωρώ ότι το κρίσιμο σημείο του ιστορικού του χαρακτηρισμού βρίσκεται στην ΔΡΑΠΕΤΕΥΣΗ του από τη Σμύρνη, μια μέρα προ της εισόδου των Τούρκων, με τη βοήθεια των Βρεταννών, που τον επιβίβασαν στη ναυαρχίδα τους. Εκεί που άλλοι πρωταγωνιστές του Μικρασιατικού δράματος έμειναν και πέθαναν μαρτυρικά, αυτός έφυγε με την προστασία εκείνων, που κάλλιστα κάποιοι στη συνέχεια δικαιώνονταν να τον χαρακτηρίζουν υπηρέτη τους. Είναι γνωστό δε ότι ποτέ δεν επέστρεψε στην Ελλάδα, στην Ελλάδα των προσφύγων. Πως άλλωστε να αντικρύσει όσους έχασαν συγγενείς και φίλους τότε που εκείνος τους εγκατέλειπε στο έλεος των ορδών των Τσετών;  Δεν γύρισε στην Ελλάδα ούτε και όταν έπαυσε κάθε δίωξη για τις τυχόν πολιτικές του ευθύνες.
Θα ήταν ίσως όχι κακεντρεχείς οι σκέψεις αν θα έπαυε αυτή η δίωξη στην περίπτωση, που δεν ανήκε στον πολιτικό χώρο, που επεκράτησε αμέσως μετά την Καταστροφή. Και ποια συναισθήματα μπορεί να δημιουργούνται από το γεγονός ότι ένας από τους ανθρώπους που έστησε στο απόσπασμα του έξι στο Γουδί για τις ευθύνες τους για την Καταστροφή, ήταν αυτός που συντηρούσε στη Νότιο Γαλλία το Στεργιάδη, που αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα στα τελευταία χρόνια της ζωής του; Ο Νικόλαος Πλαστήρας.

Δυστυχώς οι πτυχές του Μικρασιατικού Δράματος, 90 χρόνια μετά την καταστροφή, παραμένουν σκοτεινές, όπως και πολλές πτυχές της Ελληνικής Ιστορίας. Και βέβαια χωρίς να ξέρουμε καθαρά την ιστορία μας, δεν μπορούμε να μαθαίνουμε από αυτήν...